હર ઘર તિરંગા’ એ આઝાદી કા અમૃત મહોત્સવના નેજા હેઠળનું એક અભિયાન છે જે લોકોને તિરંગાને ઘરે લાવવા અને ભારતની આઝાદીના ૭૫માં વર્ષ નિમિત્તે તેને લહેરાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે. ધ્વજ સાથેનો આપણા સંબંધ હંમેશા વ્યક્તિગત કરતાં વધુ ઔપચારિક અને સંસ્થાકીય રહ્યો છે. આઝાદીના ૭૫મા વર્ષમાં એક રાષ્ટ્ર તરીકે સામૂહિક રીતે ધ્વજને ઘરે લાવવો એ માત્ર તિરંગા સાથેના અંગત જોડાણનું જ નહીં પરંતુ રાષ્ટ્રનિર્માણ પ્રત્યેની આપણી પ્રતિબદ્ધતાનું મૂર્ત સ્વરૂપ પણ બની જાય છે. પહેલ પાછળનો વિચાર લોકોના હૃદયમાં દેશભક્તિની લાગણી જગાડવાનો અને ભારતીય રાષ્ટ્રધ્વજ વિશે જાગૃતિ લાવવાનો છે. ભારતીય રાષ્ટ્રધ્વજ ભારતના લોકોની આશાઓ અને આકાંક્ષાઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. તે આપણા રાષ્ટ્રીય ગૌરવનું પ્રતીક છે અને રાષ્ટ્રધ્વજ પ્રત્યે સાર્વત્રિક સ્નેહ અને આદર અને વફાદારી છે. તે ભારતના લોકોની ભાવનાઓ અને માનસમાં એક વિશિષ્ટ અને વિશિષ્ટ સ્થાન ધરાવે છે.

ભારતનો પ્રથમ રાષ્ટ્રીય ધ્વજ ૭મી ઓગસ્ટ ૧૯૦૬ના રોજ કોલકાતામાં પારસી બાગાન સ્ક્વેર ગ્રીન પાર્ક ખાતે ફરકાવવામાં આવ્યો હોવાનું કહેવાય છે. તેમાં લાલ, પીળા અને લીલા રંગની ત્રણ આડી પટ્ટીઓ હતી, જેમાં વંદે માતરમ લખેલું હતું. ધ્વજ પરની લાલ પટ્ટીમાં સૂર્ય અને અર્ધચંદ્રાકારના પ્રતીકો હતા, અને લીલી પટ્ટીમાં આઠ અડધા ખુલ્લા કમળ હતા. ત્યારબાદ મેડમ કામા અને તેમના દેશનિકાલ ક્રાંતિકારીઓના જૂથે ૧૯૦૭માં જર્મનીમાં ભારતીય ધ્વજ ફરકાવ્યો. વિદેશી ભૂમિમાં ફરકાવવામાં આવેલો આ પ્રથમ ભારતીય ધ્વજ હતો.

ડૉ. એની બેસન્ટ અને લોકમાન્ય ટિળકે હોમ રૂલ ચળવળના ભાગરૂપે ૧૯૧૭માં નવો ધ્વજ અપનાવ્યો. તેમાં પાંચ વૈકલ્પિક લાલ અને ચાર લીલા આડી પટ્ટાઓ અને સપ્તર્ષિ રૂપરેખામાં સાત તારા હતા. સફેદ અર્ધચંદ્રાકાર અને તારો એક ટોચના ખૂણામાં હતા.અને બીજામાં યુનિયન જેક હતો.

કરાચીમાં કોંગ્રેસ સમિતિની બેઠક મળી અને ૧૯૩૧માં ભારતના રાષ્ટ્રધ્વજ તરીકે પિંગલી વેંકૈયા દ્વારા બનાવેલ ત્રિરંગા અપનાવ્યો. લાલને કેસરીથી બદલવામાં આવ્યો અને રંગોનો ક્રમ બદલાયો. ટોચ પર કેસર “શક્તિ અને હિંમત” નું પ્રતીક છે, મધ્યમાં સફેદ “શાંતિ અને સત્ય” અને તળિયે લીલો રંગ “ભૂમિની ફળદ્રુપતા, વૃદ્ધિ અને શુભતા” માટે વપરાય છે. ૨૪ આરા સાથેના અશોક ચક્રે ધ્વજ પરના પ્રતીક તરીકે સ્પિનિંગ વ્હીલને બદલ્યું. તેનો હેતુ “ચળવળમાં જીવન છે અને સ્થિરતામાં મૃત્યુ છે”.

બંધારણ સભાએ ૨૨મી જુલાઈ ૧૯૪૭ના રોજ રાષ્ટ્રધ્વજનો પ્રસ્તાવ અપનાવ્યો હતો. પ્રસ્તાવમાં પ્રસ્તાવ મૂકવામાં આવ્યો હતો કે “ભારતનો રાષ્ટ્રધ્વજ સમાન પ્રમાણમાં ઊંડા કેસરી (કેસરી), સફેદ અને ઘેરા લીલા રંગનો આડો ત્રિરંગો હોવો જોઈએ.” સફેદ પટ્ટીમાં નેવી બ્લુ (ચરખાને ચક્ર દ્વારા બદલવામાં આવે છે) માં એક વ્હીલ રાખવાનું હતું, જે અશોકની દ્વારા બંધાવેલ સારનાથના સ્થંભ પર દેખાય છે. રાષ્ટ્રધ્વજ લંબચોરસ આકારનો હોવો જોઈએ અને તેની લંબાઈ અને પહોળાઈનો ગુણોત્તર ૩:૨ હોવો જોઈએ.

બંધારણ સભાની નાની સમિતિઓમાંની એક, રાષ્ટ્રધ્વજ પરની એડ-હોક સમિતિનું નેતૃત્વ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદે કર્યું હતું.વધુમાં બંધારણીય સુધારા દ્વારા કલમ ૫૧-અ છે, જે અગિયાર મૂળભૂત ફરજો સ્પષ્ટ કરે છે. અનુચ્છેદ ૫૧અ(અ) મુજબ, ભારતના દરેક નાગરિકનું બંધારણનું પાલન કરવું અને તેના આદર્શો અને સંસ્થાઓ, રાષ્ટ્રધ્વજ અને રાષ્ટ્રગીતનું સન્માન કરવું એ ફરજ છે.

ભારતીય ધ્વજ સંહિતા, ૨૦૦૨ માં ૩૦મી ડિસેમ્બર, ૨૦૨૧ ના આદેશ દ્વારા સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો અને પોલિએસ્ટર અથવા મશીનથી બનેલા રાષ્ટ્રધ્વજને મંજૂરી આપવામાં આવી છે. હવે, રાષ્ટ્રધ્વજ હાથથી કાંતેલા અને હાથથી વણેલા અથવા મશીનથી બનેલો, કપાસ/પોલિએસ્ટર/ઊન/રેશમ ખાદીના બંટીંગનો હશે. સાર્વજનિક, ખાનગી સંસ્થા અથવા શૈક્ષણિક સંસ્થાનો સભ્ય રાષ્ટ્રધ્વજની ગરિમા અને સન્માનને અનુરૂપ તમામ દિવસો અને પ્રસંગોએ ઔપચારિક અથવા અન્યથા રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવી/પ્રદર્શિત કરી શકે છે.

તિરંગો પ્રત્યેક ભારતીયની શાન અને ગૌરવનું પ્રતીક છે, રાષ્ટ્રનિર્માણ પ્રત્યેની આપણી પ્રતિબદ્ધતાને મૂર્ત સ્વરૂપ આપે છે

ભારતીય ધ્વજ સંહિતા, ૨૦૦૨માં ૧૯મી જુલાઈ, ૨૦૨૨ના રોજ આદેશ દ્વારા સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો. જે મુજબ જાહેર કે ખાનગી સ્થળોએ પર પણ હવે દિવસ અને રાત્રે પણ તિરંગો ફરકાવી શકાશે. આ ઉપરાંત રાષ્ટ્રધ્વજ લંબચોરસ આકારનો હોવો જોઈએ. ધ્વજ કોઈપણ કદનો હોઈ શકે છે પરંતુ ધ્વજની લંબાઈ અને ઊંચાઈ (પહોળાઈ)નો ગુણોત્તર ૩:૨ હોવો જોઈએ. જ્યારે પણ રાષ્ટ્રધ્વજ પ્રદર્શિત કરવામાં આવે છે, ત્યારે દેશના જાગૃત નાગરિક તરીકે તે સર્વોચ્ચ સન્માન મળવું જોઈએ તેમજ યોગ્ય રીતે દેખાય તેમ સ્પષ્ટ રીતે મૂકવો જોઈએ. ક્ષતિગ્રસ્ત અથવા વિખરાયેલ ધ્વજ પ્રદર્શિત કરવામાં આવશે નહીં. તે સાથે ધ્વજ એક જ માસ્ટહેડ પરથી અન્ય કોઈ ધ્વજ અથવા ધ્વજ સાથે વારાફરતી લહેરાવવો જોઈએ નહીં. અન્ય કોઈ ધ્વજ અથવા બંટીંગ રાષ્ટ્રધ્વજ કરતા ઉંચા અથવા ઉપર અથવા બાજુમાં મૂકવો જોઈએ નહીં.

ભારતનો રાષ્ટ્રધ્વજ આપણા રાષ્ટ્રનું ગૌરવ છે. દેશની સાર્વભૌમત્વતાનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા રાષ્ટ્રધ્વજને લહેરાતો જોવો એ દરેક ભારતીય માટે ગર્વ અને આનંદની ક્ષણ છે. દેશની આઝાદીના ૭૫ વર્ષ પૂર્ણ થવાના સુવર્ણ અવસરે પ્રધાનમંત્રીશ્રી નરેન્દ્રભાઇ મોદીએ આગામી તા. ૧૩થી ૧૫ ઓગસ્ટ સુધી હર ઘર તિરંગાનું આહ્વાન કર્યું છે. ત્યારે આ અભિયાનમાં દેશના દરેક નાગરિક અને ભારત માતાના સંતાને ઉમળકાભેર જોડાઇને પોતાના ઘર, શાળા તથા ઓફીસે ધ્વજ ફરકાવીને રાષ્ટ્ર પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરવી જોઇએ. “હર ઘર તિરંગા, હર ગાવ તિરંગા” લેહરાવીને દેશ અને આપણા સૈન્ય પ્રત્યે વફાદારીનો પરિચય આપવાની આ સુવર્ણ તક અચૂકથી ભારત માતાના દરેક સંતાને ઝડપી લેવી જોઇએ.