Published by : Anu Shukla

• કવિ અશોક વાજપેયીએ કવિતા ઉપર સેન્સરશિપનો આરોપ લગાવ્યો
• રેખતાએ નકારી કાઢ્યું, શું છે આખો મામલો

વરિષ્ઠ સાહિત્યકાર અશોક વાજપેયીએ દિલ્હીમાં આયોજિત ‘અર્થ કલ્ચર ફેસ્ટ’માં ‘સેન્સરશિપ’નો આરોપ લગાવ્યો છે. તેમણે શુક્રવારે કહ્યું હતું કે તે દિલ્હીમાં યોજાનારા ‘અર્થ કલ્ચર ફેસ્ટ’માં ભાગ લેશે નહીં કારણ કે કવિતાઓ પર સેન્સરશિપ લાદવામાં આવી રહી છે.

અશોક વાજપેયીનો આરોપ છે કે કાર્યક્રમના આયોજકોએ રાજકીય આલોચના ધરાવતી કવિતાઓને લઈને પ્રશ્નો પૂછ્યા છે, જ્યારે આયોજકોનું કહેવું છે કે તેમની તરફથી આવો કોઈ પ્રશ્ન પૂછવામાં આવ્યો નથી.

દિલ્હીના સુંદર નર્સરી ગ્રાઉન્ડમાં 24 થી 26 ફેબ્રુઆરી દરમિયાન ત્રણ દિવસીય ‘અર્થ કલ્ચર ફેસ્ટ’નું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. જેમાં અશોક વાજપેયીને ‘હિંદી કવિતા સંધ્યા’માં કવિતા સંભળાવવાની હતી. અન્ય કવિઓ અને લેખકો પણ તેમાં જોડાવાના હતા જેમ કે કવયિત્રી અનામિકા, અભિનેતા અને લેખક માનવ કૌલ, કવિ અને લેખક બદ્રી નારાયણ અને કવિ દિનેશ કુશવાહ.

કાર્યક્રમના એક દિવસ પહેલા અશોક વાજપેયીએ તેમાં હાજરી આપવાનો ઇનકાર કરી દીધો હતો. તેમણે ‘કભી કભાર’ નામના ફેસબુક પેજ પર પણ આ અંગે માહિતી આપી હતી. અશોક વાયપેયી સાહિત્ય જગતનું જાણીતું નામ છે. તેઓ વરિષ્ઠ કવિ તેમજ ભૂતપૂર્વ અમલદાર છે. હાલમાં તેઓ ‘રઝા ફાઉન્ડેશન’ના મેનેજિંગ ટ્રસ્ટી છે. તે અવારનવાર સાહિત્યિક કાર્યક્રમોમાં ભાગ લે છે.

અશોક વાયપેયીએ આ ઘટનાક્રમ પર વાત કરી. તેમણે કહ્યું, “થોડા અઠવાડિયા પહેલા અર્થ ફાઉન્ડેશનના અધિકારીઓ મારી પાસે આવ્યા હતા. સુંદર નર્સરીમાં કવિતા પઠનનું આયોજન કરવાનું છે અને તે માટે મને બોલાવવા આવ્યો છે. મને તે સમયે લાગ્યું કે તે રેખતાના છે. તેણે અર્થ અને ઝી ફાઉન્ડેશનનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હશે પરંતુ મેં તેના પર ધ્યાન આપ્યું નહીં.

પછી હું દેશની બહાર ગયો. પછી 23મીએ મને એક સજ્જનનો ફોન આવ્યો. મને લાગ્યું કે તે રેખા ફાઉન્ડેશનનો હશે. તેણે કહ્યું કે તમે કઈ કવિતાઓ વાંચશો અને તેનો વિષય શું હશે. મેં ઉલ્લેખ કર્યો છે કે મેં સાત કોરસ લખ્યા છે જે ગ્રીક નાટક પરંપરામાંથી છે. તેમાંથી બે-ત્રણ વાંચશે.

તેઓએ પૂછ્યું કે શું તમારી કવિતામાં રાજનીતિ કે સરકારની કોઈ ટીકા છે. મેં કહ્યું કે તે સીધું નથી પણ આજની પરિસ્થિતિ પર આધારિત છે. પરંતુ તે મારા માથા પર ત્રાટક્યું કે આ એક પ્રકારની ખૂબ જ સૂક્ષ્મ સેન્સરશિપ છે. તેથી મેં તરત જ રેખતા ફાઉન્ડેશનને ફોન કરીને આવવાની ના પાડી. હું કોઈપણ પ્રકારની સેન્સરશીપ સહન કરી શકતો નથી. પરંતુ, ફેસબુક પર તેની જાહેરાત કરવા વિશે, તે કહે છે, “24મીએ સવારે, મેં ફેસબુક પર કવિતા પઠન વિશે એક પોસ્ટર જોયું જેમાં મારી તસવીર હતી. તેથી જ હું નથી આવતો અને હું કેમ નથી આવતો તે જણાવવાનું મેં યોગ્ય માન્યું.

‘અર્થ – અ કલ્ચર ફેસ્ટ’ એ ઝી ગ્રુપ દ્વારા આયોજિત એક સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ છે. આમાં લેખકો, ફિલ્મ નિર્માતાઓ અને રાજકારણીઓ ભાગ લઈ રહ્યા છે. તેમાં અનેક સાહિત્યિક, સાંસ્કૃતિક અને સામાજિક મુદ્દાઓની ચર્ચા કરવામાં આવી છે.

આ કાર્યક્રમમાં 24 ફેબ્રુઆરીએ લગભગ આઠ વાગ્યાથી ‘હિન્દી કવિતા સંધ્યા’ કાર્યક્રમ યોજાવાનો હતો. ઝી ગ્રુપ આ કાર્યક્રમ માટે જ હિન્દવીના રેખતા ફાઉન્ડેશન સાથે સંકળાયેલું હતું.

તેને તૈયાર કરવાની જવાબદારી રેખા ફાઉન્ડેશનની હતી અને તેઓ કવિઓ અને લેખકોના સંપર્કમાં હતા. રેખાના હિન્દી સંપાદકના કહેવા પ્રમાણે, તેમણે આ કાર્યક્રમમાં પાંચ કવિઓને આમંત્રિત કરવાના હતા.

રેખાના હિન્દી સંપાદક અનુરાધા શર્મા અશોક વાજપેયીને આમંત્રણ આપવા ગયા હતા. તેમનું કહેવું છે કે પહેલા વાજપેયીએ કાર્યક્રમ માટે હા પાડી હતી પરંતુ પછી અન્ય વ્યસ્તતાને કારણે ના પાડી દીધી હતી. પરંતુ, તેમને રાજનીતિની ટીકા સંબંધિત કોઈ પ્રશ્ન પૂછવામાં આવ્યો ન હતો.

અનુરાધા શર્માએ કહ્યું, “લગભગ એક મહિના પહેલા, જ્યારે કાર્યક્રમ તૈયાર કરવામાં આવી રહ્યો હતો, ત્યારે સૌથી પહેલા હું મારા એક સાથી સાથે અશોક વાજપેયીના સ્થાને તેમને આમંત્રણ આપવા ગઈ હતી. તેણે હા પાડી અને તે જાણતો હતો કે આ કાર્યક્રમ ઝીનો છે.

ત્યારબાદ કાર્યક્રમના બે દિવસ પહેલા તેણે કહ્યું કે તે તેમાં હાજર રહી શકશે નહીં. તેણે બીજા કોઈ કાર્યક્રમમાં હાજરી આપવાની છે. મેં તેને કહ્યું કે આ ખોટું છે કારણ કે તેં રેખા સાથે અગાઉ વાત કરી હતી. પછી તેણે સમય કાઢવા માટે હા પાડી.

”પરંતુ, પછી એક દિવસ પહેલા તેમને ફોન આવ્યો કે તેમને રાજકીય ટિપ્પણીઓ વિશે પૂછવામાં આવ્યું છે જે તેમને પસંદ નથી, તેથી તેઓ કાર્યક્રમમાં હાજરી આપશે નહીં. મેં કશું કહ્યું નહિ કારણ કે મેં તેને પહેલેથી જ ઘણી વિનંતી કરી હતી. તેમ છતાં, અમે તેના ઇનકારને માન આપીએ છીએ.

અનુરાધા શર્માએ કહ્યું કે, અમને માત્ર પૂછવામાં આવ્યું કે તમારી પાસે થીમ છે કે નહીં. પછી તેણે કહ્યું કે તેણે ગ્રીક નાટકોમાંથી કોરસ લખ્યા છે જે તે કાર્યક્રમમાં બોલશે. સાત કવિતાઓ છે જેમાંથી ત્રણનું પઠન થશે. અમે અન્ય કવિઓ અને લેખકો પાસેથી પણ આ માંગીએ છીએ જેથી તે કાર્યક્રમની તૈયારીમાં અનુકૂળ થઈ શકે.

તે કહે છે, “રેખતા ભાષા અને સાહિત્યની દુનિયા છે અને આપણે રાજકીય અને ધાર્મિક બાબતોથી દૂર રહીએ છીએ કારણ કે આપણે સાહિત્યિક કામ કરવાનું હોય છે. તો પછી અશોક વાજપેયી પોતાનામાં એક મંચ છે, જે તેમનો અવાજ દબાવી શકે છે, તો રેખા શા માટે આવું કરશે. ?”

અન્ય વક્તાઓએ પણ રાજકીય ટિપ્પણીઓ કરી હતી

અનુરાધા શર્માની જેમ રેખતા ફાઉન્ડેશનના કોમ્યુનિકેશન હેડ સતીશ ગુપ્તા પણ રાજકારણ સાથે જોડાયેલા પ્રશ્નો પૂછવાનો ઇનકાર કરે છે. તેમણે કહ્યું, “રેખતા ઘણી બધી ઈવેન્ટ્સનું આયોજન કરે છે અને અમે ક્યારેય કોઈને પૂછ્યું નથી કે તેને શું કહેવું છે. અહીં વક્તાઓ આવે છે અને બોલે છે. કેટલાક રાજકીય ટિપ્પણીઓ પણ કરે છે. અમે કોઈને રોકતા નથી. એ સિનિયર કવિ છે, તો મારી ઑફિસનો જુનિયર એમને આવું કેવી રીતે પૂછી શકે?

સોશિયલ મીડિયા પર કેટલાક લોકો રેખા ફાઉન્ડેશન પર દબાણની વાત કરી રહ્યા છે. આ અંગે સતીશ ગુપ્તા કહે છે, “જો અમારા પર ઝી તરફથી દબાણ હોત તો પ્રકાશ રાજ પણ તે કાર્યક્રમમાં હાજર હોત. તેઓ તેમના સરકાર વિરોધી વલણ માટે જાણીતા છે.

ફિલ્મ નિર્માતા અને અભિનેતા પ્રકાશ રાજે પણ 24મીએ ‘અર્થ- ધ કલ્ચર ફેસ્ટ’માં અન્ય એક કાર્યક્રમમાં ભાગ લીધો હતો. આ કાર્યક્રમમાં ફિલ્મોના બહિષ્કાર અને ફિલ્મ ‘પઠાણ’ના ગીત ‘બેશરમ રંગ’ પર થયેલા વિવાદ અંગે ચર્ચા કરવામાં આવી હતી.

એ જ રીતે ‘હિન્દી કવિતા સંધ્યા’માં એક કવિએ શક્તિ પર વ્યંગ કર્યો હતો. જો કે, કાર્યક્રમ પહેલા અન્ય કયા કવિઓ અને લેખકોને પૂછવામાં આવ્યું હતું તે સ્પષ્ટ નથી.

આ અંગે અશોક બાજપાઈ કહે છે, “હું જાણું છું કે તેઓ વારંવાર કહી રહ્યા છે કે તેમણે જાવેદ અખ્તર અને અન્ય લોકોને પણ બોલાવ્યા છે અને તેમના પર કોઈ પ્રતિબંધ નથી. પણ પછી મને કહો કે મને આવું કેમ પૂછવામાં આવ્યું.

રેખાના કાર્યક્રમોમાં આવું ક્યારેય બન્યું નથી. હું રેખાની પ્રવૃત્તિઓનો ચાહક છું અને હજુ પણ છું. પરંતુ, આવી દંડ સેન્સરશિપ લાગુ કરવી એ રેખાની પોતાની પરંપરાની પણ વિરુદ્ધ છે.

શું રાજકીય વલણ જવાબદાર છે?

કોઈપણ ગેરસમજને નકારી કાઢતા અશોક વાજપેયી કહે છે, “આમાં કોઈ ગેરસમજ નથી. જો તેણે માત્ર થીમ જ પૂછી હોત તો મેં આ બધી વાતો કેમ કરી હોત. ડરના કારણે કે સાવધાનીથી, પણ તેણે મને આ પૂછ્યું.

અશોક વાજપેયીએ કોંગ્રેસની ‘ભારત જોડો યાત્રા’માં પણ ભાગ લીધો હતો. તાજેતરની ઘટનાને તેની સાથે કોઈ લેવાદેવા છે કે કેમ તે પ્રશ્ન પર વાજપેયી કહે છે, “મને એવું નથી લાગતું. પરંતુ, આ સમયનું રાજકારણ જે રીતે ષડયંત્ર રચે છે અને ષડયંત્ર શોધતું રહે છે, તે પછી કોઈપણ સંબંધ બાંધી શકાય છે.

કેટલાક લોકોનું કહેવું છે કે અશોક વાજપેયીએ મધ્ય પ્રદેશમાં એક મજબૂત અધિકારી હોવાના કારણે કેટલીક એવી ઇવેન્ટ્સ આયોજિત કરી હતી, જેમાં સરકાર વિશે કોઈ સવાલો ઉઠાવવામાં આવ્યા ન હતા, જેમ કે કટોકટી દરમિયાન યોજાયેલ સાહિત્યિક કાર્યક્રમ અથવા ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટના પછીનો સાહિત્યિક કાર્યક્રમ. .

તે સમયગાળા દરમિયાન કેન્દ્ર અને મધ્યપ્રદેશમાં પણ કોંગ્રેસની સરકારો હતી. જો કે, અત્યાર સુધી કોઈ કવિ કે લેખક કે કલાકારે અશોક વાજપેયી વતી કોઈપણ પ્રકારનો પ્રતિબંધ લાદવાની વાત સીધી રીતે કરી નથી.

પરંતુ, અશોક વાજપેયી આ આરોપોને નકારી કાઢે છે અને કહે છે કે, “મેં ક્યારેય રાજકીય ઝુકાવને કારણે કોઈ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો નથી. કોઈ આનો પુરાવો આપે. મેં સર્વસમાવેશકતાનું ઉદાર કેમ્પસ બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે, જે હિન્દીમાં અનન્ય છે.