ચક્રવાત બિપરજોયની અસર : સરદાર સરોવર, ઉત્તર ગુજરાત, કચ્છમાં પાણીનો સંગ્રહ વધ્યો…

Published By : Patel Shital

• ચક્રવાત બિપરજોયના કારણે ઉત્તર ગુજરાતના બંધોમાં 10 અને કચ્છના બંધોમાં 17 % નો વધારો…
• મધ્યપ્રદેશમાં વીજ જરૂરિયાતને પગલે નર્મદા ડેમમાં 40 દિવસમાં જળસપાટી 2.24 મીટર વધી…

ગુજરાતના મુખ્ય જળાશયોમાં ચોમાસાની શરૂઆત પહેલા જ જળસ્તર ઘટી રહ્યા હોવાના અહેવાલ હોવા છતાં રાજ્યના જળસંગ્રહના સ્તરમાં 15 મે થી માત્ર નાનો ઘટાડો જોવા મળ્યો છે.

જે નર્મદાના સરદાર સરોવર ડેમના સ્તરમાં વધારો અને કુલ સંગ્રહને આભારી છે. ચક્રવાત બિપરજોયના કારણે ઉત્તર ગુજરાત અને કચ્છના બંધોમાં અનુક્રમે 10 % અને 17 % નો વધારો થયો છે.

ગુજરાત રાજ્યના જળ સંસાધન અને પાણી પુરવઠા વિભાગના ડેટા મુજબ 22 જૂન સુધી નર્મદાના સરદાર સરોવર સહિત 207 મોટા બંધોમાં 25,265 મિલિયન ક્યુબિક મીટર MCMની કુલ ક્ષમતાના 39.55 % જળસંગ્રહ છે. જેમાં માત્ર 25.22 % નો જીવંત સંગ્રહ ઉપલબ્ધ છે.

15 મે ના રોજ 117.13 મીટરની ઊંચાઈએ આવેલા સરદાર સરોવરમાં મધ્યપ્રદેશમાંથી પાણીનો પ્રવાહ જોવા મળ્યો છે. આનાથી 24 જૂનના રોજ પાણીનું સ્તર 119.37 મીટર થઈ ગયું જેનાથી રાજ્યમાં જળ સંગ્રહની ખોટ ઓછી થઈ.

સરદાર સરોવરના સ્તરમાં થયેલા વધારાને ફેબ્રુઆરીમાં નર્મદા કંટ્રોલ ઓથોરિટી NCA ના નિર્ણય સાથે જોડી શકાય છે, જે દ્વારા નક્કી કરાયેલા સામાન્ય 9 MAF પુરસ્કારની સામે ચાલુ જળ વર્ષમાં ગુજરાતને 11.7 મિલિયન એકર ફીટ MAF હિસ્સો આપવાનો હતો. NCA દર વર્ષે 1 જુલાઈથી 30 જૂન સુધી જળ વર્ષ ગણાય છે, તેથી નિર્ણયનો અર્થ એ છે કે NCA એ દ્વારા આપવામાં આવેલ વધારાનું પાણી MP દ્વારા ઈન્દિરાસાગર અને ઓમકારેશ્વર ડેમમાં હાઈડ્રોપાવર ઉત્પાદન દરમિયાન છોડવામાં આવ્યું છે. તેથી આ પાણી હવે ગુજરાત રાજ્ય માટે ઉપલબ્ધ છે અને જો ચોમાસું થોડું મોડું થાય તો પાણીની કોઈ કટોકટી ઊભી ન થાય તેની ખાતરી કરશે. એમ સરદાર સરોવર નર્મદા નિગમ લિમિટેડ SSNNL ના અધિકારીએ જણાવ્યું હતું.

સરદાર સરોવરનો વર્તમાન ઉપલબ્ધ કુલ સંગ્રહ 15 મે ના રોજ 4,508.07 MCM ની સરખામણીએ 4,799 MCM છે. આ વર્ષે- આ આંકડો 22 જૂન, 2022 ના રોજ ડેમના કુલ સંગ્રહ કરતાં 584 MCM વધારે છે, જે 4,215 MCM હતો.

138.68 મીટરનું પૂર્ણ જળાશય સ્તર (FRL) ધરાવતો આ ડેમ 9,460 MCM ની કુલ સંગ્રહ ક્ષમતા ધરાવે છે, જેમાંથી 5,760 MCM જીવંત સંગ્રહ ક્ષમતા છે. પાણીના સ્તરના 110 મીટર પર ડેમ તેના ડેડ સ્ટોરેજમાંથી ખેંચવાનું શરૂ કરે છે. સરદાર સરોવર પાસે 15 મે ના રોજ 14.03 % લાઇવ સ્ટોરેજની સરખામણીમાં હવે 19.09 % લાઇવ સ્ટોરેજ ઉપલબ્ધ છે.

ગુજરાતમાં 22 જૂનના રોજ 9,991.41 MCM ના કુલ જળ અનામતમાં 799.61 MCMની ખાધની સરખામણીમાં 465.72 MCM ની ખાધ નોંધાઈ છે, જે 15 મેના રોજ નોંધવામાં આવી હતી.

ઉત્તર ગુજરાતના ડેમ કે જેમાં આ વર્ષે 15 મે ના રોજ 35.61 % પાણી ઉપલબ્ધ હતું તેમાં પણ 22 જૂને ચક્રવાત બિપરજોય બાદ વિસ્તારમાં ભારે વરસાદને કારણે ભરાઈ જવાની સંખ્યામાં 10 % થી વધુનો વધારો જોવા મળ્યો છે.

જ્યારે ઉત્તર ગુજરાતના 15 ડેમમાંથી એક પણ ડેમ સંપૂર્ણપણે ભરાયો નથી, એકંદરે કુલ સંગ્રહ 903 MCM થઈ ગયો છે, જે કુલ સંગ્રહના 46.77 % છે. ઉત્તર ગુજરાતના 4 જિલ્લાઓ – અરવલ્લી, બનાસકાંઠા, મહેસાણા અને સાબરકાંઠામાં હાલ 42.94 % નો જીવંત સંગ્રહ છે, જે 15 મેના રોજ નોંધાયેલા 31 % થી વધુ છે. કચ્છનો પ્રદેશ કુલ 20 ડેમ સાથે – સમાન છે.

કચ્છનો એકંદર સંગ્રહ 22 જૂનના રોજ 161.57 MCM પર પહોંચ્યો છે, જે 48.63 % ભરવાની ક્ષમતા છે. જે આ વર્ષે 15 મેથી 17 % વધીને 31.35 % હતો. કચ્છના ડેમોમાં 22 જૂન, 2022ના રોજ માત્ર 65.10 MCM પાણી હતું. બીજી તરફ મધ્ય અને દક્ષિણ ગુજરાત તેમજ સૌરાષ્ટ્રમાં એકંદર સંગ્રહ તેમજ પ્રદેશોના ડેમોમાં જીવંત સંગ્રહમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો નોંધાયો છે.

મધ્ય ગુજરાતમાં 30.48 % નો ગ્રોસ સ્ટોરેજ છે, જેમાંથી 22 જૂને 26.44 % લાઇવ સ્ટોરેજ છે જ્યારે 15 મે ના રોજ 31.95 % લાઇવ સ્ટોરેજ સાથે 35.72 % નો ગ્રોસ સ્ટોરેજ હતો. દક્ષિણ ગુજરાતમાં 46.82 % હતો. ગ્રોસ સ્ટોરેજ અને 15 મે ના રોજ 41.67 % લાઇવ સ્ટોરેજ હાલમાં કુલ સ્ટોરેજ 33.83 % અને 22 જૂને 27.55 % લાઇવ સ્ટોરેજ છે.

સરદાર સરોવરને બાદ કરતા 13 ડેમ ધરાવતા દક્ષિણ ગુજરાતમાં 22 જૂનના રોજ 8,624.78 MCMની કુલ ક્ષમતામાંથી 2,915 MCM ઉપલબ્ધ ગ્રોસ સ્ટોરેજમાં 22 જૂન, 2022 ની સરખામણીમાં લગભગ 728 MCM ની ખાધ નોંધાઈ છે, જ્યારે દક્ષિણ ગુજરાત ડેમોમાં 3,643.35 MCM સંગ્રહ હતો.