પિતૃ પક્ષ આજથી એટલે કે 10 સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થઈ રહ્યો છે.જે પૂર્વજો પૂર્ણિમાના દિવસે મૃત્યુ પામ્યા હતા, તેમનું શ્રાદ્ધ પૂર્ણિમાના દિવસે કરવામાં આવે છે. તે 25 સપ્ટેમ્બરે સમાપ્ત થશે. આ વર્ષે પિતૃ પક્ષ 15 દિવસના બદલે 16 દિવસનો રહેશે. પંચાંગ અનુસાર, પિતૃ પક્ષ ભાદ્રપદ મહિનાની પૂર્ણિમાની તારીખથી અશ્વિન મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષની અમાવાસ્યા સુધી ચાલે છે. પિતૃ પક્ષ એટલે કે શ્રાદ્ધનું હિન્દુ ધર્મમાં વિશેષ મહત્વ છે. પિતૃ પક્ષ પર, પૂર્વજોને આદરપૂર્વક યાદ કરવામાં આવે છે અને તેમનું શ્રાદ્ધ કર્મ કરવામાં આવે છે. શ્રાદ્ધ માત્ર પૂર્વજોની મુક્તિ માટે જ નહીં પરંતુ તેમના પ્રત્યે આપણો આદર દર્શાવવા માટે પણ કરવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે પિતૃપક્ષ દરમિયાન પિતૃઓનું શ્રાદ્ધ કરવાથી તેમના આશીર્વાદ પ્રાપ્ત થાય છે અને વ્યક્તિને તમામ પ્રકારના અવરોધોથી મુક્તિ મળે છે. પિતૃપક્ષમાં તમારા પૂર્વજોને શ્રદ્ધાપૂર્વક જળ અર્પણ કરવાનો નિયમ છે.
શ્રાદ્ધ વિધિ કરનારાઓએ આ સાવધાની રાખવી જોઈએ
પિતૃપક્ષમાં પિતૃઓની પ્રસન્નતા માટે જે કોઈ શ્રાદ્ધ વિધિ કરે છે, તેમણે આ સમયગાળા દરમિયાન પોતાના વાળ અને દાઢી ન કાપવા જોઈએ. તેમજ આ દિવસોમાં સાત્વિક ભોજન ઘરમાં જ બનાવવું જોઈએ. તામસિક ખોરાક ટાળવો જોઈએ. જો પૂર્વજોની મૃત્યુ તિથિ યાદ હોય તો તિથિ પ્રમાણે પિંડદાન કરવું શ્રેષ્ઠ છે.
પિતૃત્વનું મહત્વ
હિંદુ ધર્મ માને છે કે પૂર્વજોની ત્રણ પેઢીઓની આત્માઓ પિતૃલોકમાં રહે છે, જે સ્વર્ગ અને પૃથ્વીની વચ્ચે સ્થિત છે. આ વિસ્તાર મૃત્યુના દેવતા યમ દ્વારા સંચાલિત છે, જે મૃત્યુ પામેલા વ્યક્તિના આત્માને પૃથ્વી પરથી પિતૃલોકમાં લઈ જાય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જ્યારે આગામી પેઢી મૃત્યુ પામે છે, ત્યારે પ્રથમ પેઢી સ્વર્ગમાં જાય છે અને ભગવાન સાથે પુનઃમિલન થાય છે, તેથી શ્રાદ્ધનો પ્રસાદ કોઈને આપવામાં આવતો નથી. આમ પિતૃલોકમાં માત્ર ત્રણ પેઢીઓને જ શ્રાદ્ધ વિધિ કરવામાં આવે છે, જેમાં યમની મહત્વની ભૂમિકા છે.
શ્રાદ્ધ સાથે જોડાયેલી દંતકથા
દંતકથા અનુસાર, જ્યારે મહાભારતના યુદ્ધમાં મહાન દાતા કર્ણનું મૃત્યુ થયું, ત્યારે તેની આત્મા સ્વર્ગમાં ગઈ, જ્યાં તેને ખોરાક તરીકે સોનું અને રત્નો અર્પણ કરવામાં આવ્યા. જો કે, કર્ણને ખાવા માટે વાસ્તવિક ખોરાકની જરૂર હતી અને સ્વર્ગના સ્વામી ઇન્દ્રને ખોરાક તરીકે સોનાની સેવા કરવાનું કારણ પૂછ્યું. ઈન્દ્રએ કર્ણને કહ્યું કે તેણે જીવનભર સોનું દાન કર્યું છે, પરંતુ શ્રાદ્ધમાં ક્યારેય તેના પૂર્વજોને ભોજન આપ્યું નથી. કર્ણએ કહ્યું કે તે તેના પૂર્વજોથી અજાણ હોવાથી તેણે તેની યાદમાં ક્યારેય કંઈ દાન કર્યું નથી. ત્યારબાદ કર્ણને 15 દિવસના સમયગાળા માટે પૃથ્વી પર પાછા ફરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી, જેથી તે શ્રાદ્ધ કરી શકે અને તેની યાદમાં અન્ન અને પાણીનું દાન કરી શકે. આ સમયગાળો હવે પિતૃ પક્ષ તરીકે ઓળખાય છે.
